گفت وگو با دکتر بوژیدار، رییس موزه ملی بلغارستان
نویسنده: صدرا صدوقی
بلغارستان از جمله کشورهای اروپایی است که یکی از مراکز تمدن های کهن دنیا به حساب می آید و با توجه به اینکه بخشی از این کشور را مسلمانان تشکیل می دهند، ارتباط گسترده یی میان این کشور و ایران به لحاظ فرهنگی و اجتماعی و دینی در جریان بوده است. تا آنجا که به عقیده بسیاری از مورخین، بلغارها دارای منشا ایران هستند. یکی از این مورخین برجسته، دکتر بوژیدار، رییس موزه ملی بلغارستان است که در گفت وگویی که پیش رو دارید به تحلیل تاریخ کهن و معاصر این کشور پرداخته است.
لطفا در ابتدا برای آشنایی بیشتر، خودتان را معرفی کنید.
نام من بوژیدار دمیترف است. در یکی از شهرهای حاشیه دریای سیاه متولد شده ام (این شهر، از شهرهای کهن به حساب می آید) و در رشته تاریخ تا مقطع دکترا در دانشگاه صوفیه تحصیل کرده ام. تخصص اصلی من مطالعات اسناد تاریخی قرون وسطی است، البته اسناد مربوط به گذشته کشور بلغارستان و در این راستا آثاری را درباره منشا تاریخی به وجود آمدن بلغارها به رشته تحریر درآورده ام. من فکر می کنم بلغارها منشا ایرانی دارند (نه منشا ترکی) و در گذشته هم مورخین بلغاری بر این عقیده بودند و اسناد فراوانی هم دال بر این موضوع وجود دارد. البته بناهای تاریخی ای هم وجود دارد که به منشا ایرانی بودن بلغارها تاکید می کند ولی متاسفانه در گذشته به این بناها اهمیتی داده نشده است.
اگر ممکن است درباره موزه ملی بلغارستان و امکانات آن توضیح دهید؟
این موزه، موزه یی جهانی است. البته پیش از این موزه های ما به چند موزه مختلف تقسیم شده بود و این ناشی از سیاست های نادرست فرهنگی در بلغارستان بود. اما پس از مدتی مسوولان به اشتباه خود پی بردند و حوزه های مختلف تبدیل به حوزه یی واحد تحت عنوان موزه ملی شد که الان شما در آن هستید. اما اجازه دهید تا مطلبی را برای شما بیان کنم. هنگامی که به نقشه جهان نگاه می کنیم متوجه می شویم که بلغارستان در طول تاریخ در منطقه یی پر رفت و آمد در اروپا قرار گرفته است. این منطقه دارای جمعیت فراوان و دربردارنده نژادهای مختلف انسانی بوده است. همچنین در این منطقه پیروان تمدن های مختلف در کنار یکدیگر زندگی می کرده اند. مثلاتمدن های ماقبل تاریخ، تمدن دراک ها (اینها قدیمی ترین ملل در جهان هستند که منشا آنها ایرانی است) تمدن یونان باستان، تمدن رومی، تمدن بیزانس، تمدن بلغاری و در نهایت تمدن اسلامی. اینها در حقیقت هفت تمدن کبیر هستند. باید توجه داشت که این تمدن ها در بلغارستان، بناهای زیبایی هم بنا کرده بوده اند و ما در حقیقت در این موزه میراث این هفت تمدن را گردآوری کرده ایم، که حاصل آن حدود700 هزار قطعه تاریخی است.
در حال حاضر چه تعدادی از اشیای تاریخی در این موزه نمایش داده می شود؟
حدود 5 تا 6 هزار قطعه.
ساختمان موزه ملی در دوره های گذشته به عنوان موزه استفاده می شده یا اینکه فعالیت دیگری در آن انجام می شده است؟
این ساختمان در حقیقت، ساختمان حزب کمونیست بلغارستان بوده و دفتری که الان شما در آن هستید، دفتر و اقامتگاه رییس حزب بوده است.
یعنی شما الان به جای رییس سابق حزب کمونیست نشسته اید؟
بله (می خندد)، همه اثاثیه یی که در اینجا هست هم در اختیار رییس حزب بوده است، می توانید حمام و سرویس بهداشتی او را هم ببینید که دست نخورده باقی مانده است.
پس در این اتاق هیچ تغییری حاصل نشده است؟
خیر، فقط صندلی ها عوض شده اند، زیرا صندلی های قبلی شکسته و کهنه بودند، اگرچه من معتقدم نباید هر صندلی قدیمی ای را دور انداخت. دفتر رییس جمهوری بلغارستان خیلی کوچک تر از اینجاست، من مشاور رییس جمهوری هستم، هنگامی که او برای بازدید به اینجا آمده بود، غبطه خورد از اینکه دفترش خیلی کوچک تر از دفتر من است، البته من به رییس جمهوری پیشنهاد دادم او به این ساختمان منتقل شود که آن را نپذیرفت. هدف حزب کمونیست از ساختن این ساختمان این بود که اقامتگاه رییس حزب در جایی بنا شود که کاملااز مردم دور باشد، زیرا این ساختمان در حاشیه شهر واقع شده است و من به عنوان رییس موزه به محلی در مرکز شهر احتیاج داشتم، اما همانطور که گفتم، رییس جمهوری از نقل مکان به اینجا، خودداری کرد.
اگر اجازه دهید به بحث خود درباره موزه و تاریخ بلغارستان بازگردیم، جایگاه بلغارستان در میان هفت تمدنی که ذکر کردید، چگونه است؟
در حقیقت بلغارستان در مرکز این تمدن ها واقع شده است نه در حاشیه آنها و این منطقه از ابعاد مختلف، دارای غنای خاصی است.
بیان کردید که بلغارها، منشا ایرانی دارند، در این زمینه بیشتر توضیح دهید.
تحقیقات تاریخی ای که اخیرا انجام شده نشانگر آن است که نیاکان بلغارها در افغانستان بوده اند و پس از گسترش جمعیت شان، از قفقاز و ایران عبور می کنند و در سواحل شمالی دریای سیاه مستقر می شوند (یعنی نزدیک به مولداوی و رومانی) و در سال 681 میلادی به سرزمین کنونی بلغارستان می رسند. بلغارها به لحاظ ظاهری خیلی به ایرانیان شباهت دارند، با وجود آنکه به نژاد «اسلاو» هم قرابت دارند، اما بیشتر به ایرانیان شبیه هستند و دیگر اینکه، لغات مشترک زیادی بین زبان بلغاری و فارسی وجود دارد. شاید صدها و حتی هزاران لغت مشترک. نکته دیگر اینکه به لحاظ هنر و معماری ما با هنر و معماری بیزانس نقطه مشترکی نداریم، حال آنکه نقاط مشترک فراوانی با هنر و معماری ایرانی داریم و در حوزه دین هم، در بلغارستان پیش از شیوع مسیحیت، دین زرتشتی رواج داشته است. ما آتشکده های زیادی در بلغارستان داشته ایم که تا قبل از رواج مسیحیت، پابرجا بودند و اینها نشان از نفوذ فرهنگ ایرانی در بلغارستان دارد.
- پس بخشی از مردم بلغارستان در گذشته زرتشتی بوده اند؟
بله، اما بخش کوچکی از مردم، زیرا جو غالب به مسیحیت گرایش داشته اند، اما بعدها «یهودیت» هم به بلغارستان وارد می شود و «عشایر خزری ها»، شریعت یهود را می پذیرند. در حقیقت یهودیان از قرن 13 به بعد وارد بلغارستان می شوند و این امر مصادف می شود با فتوحات اسپانیایی ها. این را هم اضافه کنم که ما با یهودی ها هیچ وقت روابط خوبی نداشته ایم.
اندیشه اسلامی چه زمانی به بلغارستان وارد شده است؟
ما فکر می کردیم که اسلام از طریق ترک های عثمانی به بلغارستان وارد شده است یعنی اواخر قرن 14 به بعد، اما حالامشخص شده است که مسلمانان خیلی قبل تر به اینجا وارد شده بودند، یعنی قبل از قرن 11 و 12، اما شاید بپرسید که این افراد از کجا آمده بودند، هنگامی که بلغارها به بالکان وارد می شوند، در نزدیکی رود ولگا، کشور جدیدی را به وجود می آورند. این کشور در فاصله قرن 9 تا 11 میلادی تقویت می شود اما به وسیله چنگیز مغول از بین می رود، اما باید توجه داشت اهالی این کشور در قرن 9 میلادی، اسلام را پذیرفته بودند.
نام این کشور چیست؟
معلوم است، بلغارستان (با صدای بلند می خندد)، هنگامی که این کشور به وسیله مغول ها نابود می شود، بخشی از بلغارها که تاجر بوده اند، به سرزمین دیگری می روند اما دین (اسلام) خود را حفظ می کنند. ما در این منطقه شاهد نوعی همگرایی دینی هستیم، بنابراین آن اتفاقاتی که در یوگسلاوی سابق افتاد، در اینجا رخ نداد.
یعنی تعدد ادیان، موجب فروپاشی یک دین خاص یا جدایی ادیان مختلف از هم نشد؟
دقیقا همین طور است. البته بلغارها همیشه به این امر می بالند و ما امروزه مسیحی و مسلمان و یهودی و پیروان سایر ادیان را در کنار هم داریم و همه در کمال صلح و آرامش با هم زندگی می کنند.
در ایران هم ادیان مختلف با هم تعامل دارند، حتی در پارلمان هم نماینده دارند.
یعنی مثلازرتشتیان هم نماینده دارند؟
بله، یهودیان، زرتشتیان و مسیحیان نماینده دارند.
برای من خیلی جالب است که زرتشتیان هم در پارلمان ایران نماینده دارند. زرتشتیان بلغارستان در شهری به نام «بلغاری» آتش روشن می کرده اند و پس از خاموش شدن آن، روی آنچه باقی می مانده پایکوبی می کرده اند.
- زرتشتیان ایران معتقدند که نباید آتش آتشکده خاموش شود.
البته آن آتش هم خاموش نمی شود، بلکه شعله ندارد، اما آن حرارت را دارد، شاید مانند زغال آتشینی که شعله ندارد اما سرخ و پرحرارت است.
من شنیده ام که آیین چهارشنبه آخر سال هم در بلغارستان وجود دارد، مانند آنچه ما در ایران داریم.
بله در روز اعتدال بهاری، این آیین در اینجا اجرا می شود، البته جشن مهرگان هم درحدود ماه سپتامبر برگزار می شود و درحقیقت این آیین ها از ایران به بلغارستان وارد شده است نه از دوره بیزانس.
در موزه ملی بلغارستان جدا از نمایش آثار تاریخی، چه کارهای جنبی دیگری انجام می شود؟
مثلاآثار تاریخی که در اختیار شهروندان است از آنها خریداری می شود یا آنچه از قاچاقچیان ضبط می شود در اختیار این موزه قرار می گیرد. دیگر اینکه حفاظت و مرمت آثار باستانی به عهده موزه ملی است، همچنین آثار و کتب مختلفی به چاپ می رسد و فعالیت های مطالعاتی نیز انجام می شود. در نهایت در کنار نمایشگاه دایمی، در داخل و خارج از کشور نمایشگاه های مختلفی توسط موزه ملی برگزار می شد.
آیا در موزه ملی آثار تاریخی مربوط به ایران هم نمایش داده می شود؟
دو تمدن بزرگ یکی تمدن «دراک های قدیم» (یا عشایر کهن) و دیگری «تمدن بلغاری»، مستقیما با تمدن ایرانی مرتبط هستند، تمدن دراک های قدیمی در نتیجه تمدن ایرانی به وجود آمده اند و هنر آنها هم بخشی از هنر ایرانی بوده است. بنابراین شما می بینید که بسیاری از نقوش ظروف آن دوره به نقوش ظروف ایرانی شباهت دارد و هنر بلغاری های قرون وسطی کاملابه هنر ایرانی شبیه است و آنچه از این دو تمدن بزرگ در موزه به نمایش درآمده درحقیقت در تشابه کامل با تمدن ایرانی است.
روزنامه اعتماد، شماره 2328 به تاریخ 23/11/90، صفحه 8 (اندیشه)
